چگونگی اصلاح مزاج

اصلاح مزاج، یعنی درمان مزاج اکتسابی و بازگرداندن آن به مزاج اصلی و حفظ آن با استفاده از مٌصلح.

تعریف مُصلح

به ماده ی خوراکی یا غیرخوراکی که مصرف همزمان آن با سایر مواد، طبع فرد را معتدل نموده و از مشکلات احتمالی ایجاد شده ی آنها جلوگیری می نماید و همچنین هضم آن را آسان تر می کند، مُصلح می گویند. برای نمونه اگر فرد صفراوی یا دموی بیش از حد عسل مصرف کند. موجب بروز حساسیّت یا خارش بدنش می شود یا اگر فرد بلغمی بیش از حد آب بنوشد موجب بروز بیماری، سردی، خستگی، سستی و پرخوابی در او می شود. بنابراین برای پیشگیری یا کاهش مشکلات ناشی از مصرف برخی مواد غذایی باید از مصلح آن استفاده نمود.

انواع مصلحات از نظر خاصیّت

مصلحات عمومی یا مصلحات مزاجی:

مصلحاتی که مزاج آنها، ضد مزاجِ مواد اصلی استفاده شده است؛ مثلاً ماست مزاج سرد و مرطوب دارد و افراد بلغمی و سوداوی که دارای مزاج سرد هستند، باید آن را با خوراکی هایی که دارای مزاج گرم و مرطوب هستند مانند زنیان، انیسون، پونه، نعناع و آویشن استفاده کنند تا مزاج ماست، معتدل شود و مشکلات ناشی از سرد بودن ماست بر آنها اثر نکند. اگر مزاج بیشتر مواد تشکیل دهنده ی غذا گرمی بخش بود، مزاج غذا را گرم می نامیم و اگر مزاج بیشتر مواد تشکیل دهنده ی آن سرد بود، مزاج غذا را سرد می نامیم. مثلاً برای پخت فسنجان از گردو، نمک و رب استفاده می کنیم. چون بیشترین مواد آن گردو است و گردو مزاجی گرم دارد، نمک نیز میزان گرمی آن را بیشتر می کند. از طرفی اگر ادویه که طبعی گرم دارد به آن اضافه کنیم مزاج فسنجان گرم تر می شود ولی رب انار یا گوجه فرنگی که طبع سردی دارند تأثیری در سرد نمودن مزاج فسنجان ندارند.

مصلحات تخصصی یا ذاتی:

این نوع مصلحات حالت عمومی نداشته و به صورت تخصصی در کنار سایر مواد استفاده می شوند. مثل خوردن مصلح زنیان که برای کم کردن مشکلات ناشی از خوردن ماست و خوردن مصلح انیسون که برای کم کردن مشکلات ناشی از خوردن رازیانه مصرف می شود.
در طب سنتی نیز گاهی اوقات بیماری آکنه یا جوش صورت که در اثر گرمی ایجاد می شود را با مصرف گیاه گرم رازیانه که خود نیز طبع گرم دارد درمان می کنند، زیرا رازیانه علاوه بر گرم بودن طبع خود، به طور ذاتی درمان کننده ی جوش غرور نیز هست، خصوصاً اگر در فصول سرد سال تجویز شده باشد. یا استفاده از دم کرده ی جو که بسیار سرد است ولی در درمان بیماری های سرد کلیوی مثل سنگ کلیه از آن استفاده می شود، زیرا جو علاوه بر سردی مزاج به طور ذاتی خاصیّت درمان بیماری های کلیوی را نیز دارد.

انواع مصلحات از نظر طریقه ی مصرف

ممکن است مصلح یک خوراکی، بوییدنی باشد نه خوردنی. مثلاً مصلح گل سرخ در سردمزاجان، خوردن انیسون بوده ولی در گرم مزاجان فقط کافیست که مصلح کافور را استنشاق یا بو کنند. بوکردن کافور، سردرد ناشی از مصرف خوراکی گل سرخ را در گرم مزاجان کاهش می دهد.
یکی از اصول پیشگیری از بیماری ها، عدم استفاده از هر نوع ماده ی غذایی در هنگام بی اشتهایی است. اگر با اولین لقمه یا قاشق غذایی که در دهان خود می گذارید، احساس بدی پیدا می کنید، فوراً آن را دور بریزید و تا پیدا کردن اشتها هیچ نوع غذایی را میل نکنید؛ زیرا سلامتی شما در نخوردن آن است.
توصیه می شود افرادی که طبیعت گرم صفراوی یا دموی دارند، غذاهای سرد مصرف کنند تا گرمی آنان کم تر شود و افرادی که طبع سرد بلغمی یا سوداوی دارند، غذاهای گرم مصرف کنند و یا با مخلوط غذاهای سرد و گرم، اثر سردی و گرمی را متعال کنند.  

اصلاح افراد بلغمی مزاج

اگر افراد بلغمی مزاج، خوراکی های سرد میل می کنند حتماً باید همراه آن از خوراکی های گرم نیز استفاده کنند تا سردی آن بر آنها تأثیر نگذارد. برای نمونه هنگام استفاده از ماست که مقدار کم آن بلغم زا و مقدار زیادش سودازا است، بهترین کار آن است که از مصلح مزاجی ماست مثل پونه، نعناع، آویشن، زیره و یا حتی از مصلح تخصصی آن یعنی زنیان استفاده کنند و همچنین روزانه نیم ساعت نرمش و ورزش کنند. با رعایت این موارد به زودی طبع آنان اصلاح خواهد شد.
افراد بلغمی مزاج باید از خوردن لبنیات خصوصاً ماست، دوغ، ترشی جات و غذاهای سردی بخش بدون استفاده از مصلح آنها خودداری کنند و بیشتر از خوراکی های گرمی بخش مانند ارده، عسل، شیره ی انگور و خرما استفاده کنند.  

اصلاح افراد صفراوی مزاج

در مجموع این افراد باید از خوراکی های سرد و خنک استفاده کنند. عرق کاسنی و عرق شاه تره بهترین نوشیدنی برای این گونه افراد است؛ آنها برای شستشوی سر و بدن خود باید از سِدر استفاده کنند. بهترین روش برای اصلاح افراد صفراوی این است که از خوردن خوراکی های گرم بدون مصلح پرهیز کنند تا بتوانند سلامتی خود را حفظ کنند.
خوراکی هایی که موجب اصلاح مزاج در افراد صفراوی می شود، عبارتند از: لیموترش، زرشک، نارنج، گریپ فروت با عسل، تَرنَجبین، کاهو، کیوی، آلو بخارا، آلوچه، اسفناج، تمرهندی، لیموشیرین، پرتقال، نان جو و آش جو.  

اصلاح افراد دموی مزاج

افراد دموی مزاج بهتر است برای اصلاح مزاج شان از خوراکی هایی مانند میوه جات و سبزی جات تازه، مسهل های گیاهی ( مانند خاکشیر، اِسفرزه، بارهنگ، بالنگ و تخم ریحان)، سوپ یا آش جو، آش انار، آب زرشک، خیار، مرکبات، ماست، نان جو، برگه ی زردآلوی خیس شده، هلو، انجیر و آلو بخارا استفاده کنند. همچنین نوشیدن روزانه 6 لیوان آب خنک (نیم ساعت قبل از غذا و دو ساعت و نیم بعد از غذا)، کم کردن حجم غذا و استفاده از غذاهای سبک نیز یکی از بهترین راه های اصلاح مزاج در این افراد است.

نکته:

افراد دموی اگر همراه خوراکی های گرم از خوراکی های سرد استفاده نکنند، دچار جوش، خارش بدن و... می شوند.  

اصلاح افراد سوداوی مزاج

افراد سوداوی مزاج باید از خوردن غذاهای چرب، شور، مانده و بیات به خصوص گوشت، ماهی دودی، شیرینی جات مصنوعی، ادویه جات، عدس، آلو، اسفناج، کدو تنبل و هویج فرنگی پخته، چای و نیز خوردن قرص جلوگیری از بارداری، خودداری نموده و در عوض بیشتر از مُسهل های گیاهی، نان سنگک، سالاد فصل همراه مقداری جوانه ی گندم قبل از غذا، روغن زیتون و آش جو استفاده کنند و در بین غذاها از نوشیدن مایعات به خصوص آب یخ و نوشابه های گازدار و دوغ خودداری کنند. این افراد باید از مصرف کشک و ماست نیز پرهیز کنند.
مصرف پنیر همراه با چای شیرین در وعده ی صبحانه برای افراد سوداوی مزاج بسیار زیان آور است، زیرا رسوبات خود را در این نوع افراد افزایش می دهد.
اگر چنین افرادی به فکر اصلاح طبع خود نباشند شدیداً دچار افسردگی روحی خواهند شد و روز به روز از نظر جسمی لاغرتر می شوند.
در مجموع افراد سوداوی باید از غذاهای گرم و مرطوب استفاده نمایند. غذاهایی مثل برنج که مزاج سرد و خشک دارد برای افراد سوداوی مضر می باشد چون موجب ایجاد یبوست در آنها می شود.  

مزاج خوراکی ها همراه با مصلح آنها

در اینجا چند نمونه از خوراکی ها را به همراه مصلح آنها بیان می کنیم:
ادویه ها و چای های گیاهی

ادویه	مزاج	انواع مصلحات
آویشن	گرم و خشک	نعناع، سرکه ی انگور
انیسون	گرم و خشک	رازیانه، فُلوس، سنکنجبین
بابونه	گرم و خشک	شربت انار و عسل
بومادران	گرم و خشک	انیسون
پونه و دارچین	گرم و خشک	کتیرا
زردچوبه	گرم و خشک	آب لیمو، آب بالنگ
زنجبیل	گرم و خشک	عسل، روغن بادام شیرین
زنیان	گرم و خشک	گشنیز، باقلا
زیره	گرم و خشک	عسل، آویشن، کتیرا
گلپر	گرم و خشک	خیساندن در سرکه، بوئیدن کافور یا گلاب، رازیانه
گل سرخ	معتدل تا کمی سرد و خشک	انیسون، بوکردن کافور
هل	گرم و خشک	کتیرا
گل گاوزبان	گرم و خشک	صندل سفید(نوعی چوب که سفید، زرد یا قرمز است)
مریم گلی	گرم و خشک	فلوس
نمک	گرم و خشک	روغن بادام، آویشن
برگ بو	گرم و خشک	کتیرا
خردل	گرم و خشک	روغن بادام، کاسنی، سرکه
میخک	گرم و خشک	صمغ عربی (صمغ درخت اقاقیا)
قهوه	گرم و معتدل	زعفران، گلاب، روغن پسته، زنجبیل
فلفل	گرم و خشک	گلاب، صمغ عربی
سُماق	سرد وخشک	مصطکی (صمغ نوعی درخت است)، انیسون، پختن آن با بادمجان
چای سیاه	گرم و خشک	آبلیمو

گوشت ها

گوشت	مزاج	انواع مصلحات
گوشت آهو، بلدرچین	گرم وخشک	سماق، گشنیز، مرزه، پختن آن با روغن بادام یا روغن کنجد، سکنجبین
ماهی تازه	سرد و مرطوب	پختن آن با دنبه یا روغن کنجد، زنجبیل، آویشن، عسل، ادویه ی گرم، گردون، فلفل سیاه
بز	سرد وخشک	نمک، فلفل، پیاز، دارچین، زیره، میخک، بادام، نارگیل و خرما
جگر سیاه	گرم و مرطوب	ادویه ی گرم، نمک، دارچین، گشنیز، سرکه، کباب و مغز پخت کردن آن، زیره
شتر	گرم و خشک	جوشاندن با روغن زیتون، پختن با نمک و شوید، فلفل، سرکه ، زیره
قلوه	سرد و خشک	کباب نمودن با روغن زیتون، نمک، فلفل، دارچین، زیره
کبوتر	گرم و خشک	پختن آن با آبغوره یا سرکه، کاسنی، کرفس، سماق، شوید، تره، نخود
گاو	سرد و خشک	دارچین، فلفل، زنجبیل، پیاز، سنکجبین، گلپر، سیر، زیره
گوسفند	گرم و مرطوب	گشنیز، سماق، مرزه، قره قورت
مرغ	سرد و مرطوب	ادویه ی گرم، سکنجبین
میگو	گرم و مرطوب	سرکه، شربت انار، نعناع
کباب	گرم و خشک	سماق، گشنیز، فلفل، سکنجبین
سیرابی	سرد و خشک	گلپر، سرکه، مرزه، زنجبیل، دارچین
بوقلمون	گرم و مرطوب	گشنیز، سماق
اردک	گرم و خشک	پختن آن با سرکه، کرفس، پونه، نخود، شوید، تره، دارچین، سکنجبین

حبوبات و غلات

حبوبات	مزاج	انواع مصلحات
باقلا تازه	سرد و تر	پوست کندن باقلا، عسل، جوشاندن باقلا در آب و دورریختن آب آن پس از پخت، روغن بادام، پونه، آویشن، زیره، گلپر
باقلا خشک	سرد وتر
برنج	سرد و خشک	خیساندن در آب و نمک، زعفران، زیره سیاه، شوید
جو	سرد و خشک	رازیانه، انیسون، روغن های گیاهی
ذرت	معتدل و خشک	روغن های گیاهی
عدس	سرد وخشک	مرزه، روغن بادام، سرکه، گلپر، روغن کنجد، پونه، زعفران
گندم	گرم و معتدل	سرکه ی کهنه، شیرینی های طبیعی
ماش	سرد و مایل به خشک	زیره، میخک، آب انار ترش، سماق، آب زرشک، روغن بادام، زنجبیل، دارچین، فلفل، خردل
نان گندم	گرم و خشک	رازیانه، سیاه دانه، کنجد
نخود سبز	گرم و خشک	آویشن، دارچین، زنجبیل، فلفل
نخود خشک	گرم و خشک	زیره شوید، سکنجبین

میوه ها

میوه	مزاج	انواع مصلحات
تمشک، اَزگیل، آلبالو، ذغال اخته، سنجد، غوره، زرشک، لیمو عمانی، کیوی	سرد و خشک	عسل
قیسی، پرتقال، گیلاس، شلیل، آلو و آلوچه	سرد و مرطوب	عناب، کندر، عسل، زنیان،زیره، روغن، زیتون
آناناس	گرم	آب انار، آب لیمو، عسل
انجیر، گلابی، انگور، سیب، مویز	گرم و مرطوب	گردو، آویشن، انیسون، بادام، دارچین
به	سرد و مرطوب	عسل، انیسون
انار	سرد و خشک	گلاب، گلپر
کدو	سرد و مرطوب	زیره، نعناع، نمک، روغن زیتون، خردل، فلفل، آبغوره
گرمک	گرم و مرطوب	آب انار ترش، سرکه
موز	گرم و مرطوب	نمک، عسل، سنکنجبین، مربای زنجبیل
خرما	گرم و خشک	آب انار، بادام، گلاب، سرکه، کاهو
زردآلو	سرد و مرطوب	عسل، زنیان، زیره، روغن زیتون
نارنج	گرم وخشک	عسل
هلو	سرد و مرطوب	عسل، مربای زنجبیل
خربزه	گرم و مرطوب	آب انار ترش، سرکه
خیار چنبر	سرد	انیسون
خیار سبز	سرد و مرطوب	نعناع، گل سرخ، رازیانه، نمک
طالبی	گرم و مرطوب	آب انار ترش، سرکه
هندوانه	سرد و مرطوب	مربای پوست هندوانه، عسل
گوجه فرنگی	سرد	روغن زیتون
بادمجان	گرم و خشک	پختن آن با گوشت بره، سرکه، زیره، گلپر، انار
توت فرنگی	سرد	عسل
تمشک	سرد وخشک	عسل
شاه توت	گرم و خشک	عسل، آب انار، انار
هویج	گرم ومرطوب	انیسون، ادویه گرم
سیر و موسیر	گرم و خشک	پختن در آب و نمک، روغن بادام، کره، گشنیز، سکنجبین، انار ترش
شلغم	گرم و مرطوب	فلفل، زیره، سکنجبین، خردل، سرکه
کلم قمری	گرم و خشک	آویشن، پونه، انیسون، دارچین
سیب زمینی	سرد و مرطوب	دارچین، زنجبیل، آویشن
پیاز	گرم وخشک	شستن آن با آب و نمک، سرکه، آب انار، کاسنی

سبزیجات

سبزی	مزاج	انواع مصلحات
اسفناج	سرد ومرطوب	پختن با روغن بادام، دارچین، فلفل
بامیه	سرد ومرطوب	ادویه های گرم
برگ چغندر	گرم وخشک	خردل، آبغوره، پختن با عدس، شربت بالنگ
ترخون	گرم و خشک	عسل، کرفس
ترشک	سرد و خشک	رازیانه، نبات
جعفری	گرم و خشک	بادرنجبویه، کاسنی
خرفه	سرد و مرطوب	کرفس، نعناع
شنبلیله	گرم و خشک	انیسون، کاسنی، برگ اسفناج، برگ خرفه
قارچ خوراکی	سرد و مرطوب	خردل، پختن با نمک و شوید، روغن کنجد، زیتون، پونه ، آویشن، فلفل، زنجبیل، زیره
کاسنی	سرد و مرطوب	شاه تره، فلوس، رازیانه، عسل، دارچین، هل
کاهو	سرد ومرطوب	نعناع، کرفس، زیره، سکنجبین
کرفس	گرم و خشک	انیسون
لوبیا سبز	سرد و مرطوب	دارچین، زنجبیل، خردل، زیره، نمک، روغن زیتون، آویشن
ریواس	سرد وخشک	شربت عود، انیسون، عسل
مرزه	گرم و خشک	سرکه
نعناع	گرم و خشک	کرفس
گشنیز	گرم و خشک	پختن آن با زرده ی تخم مرغ با فلفل و نمک، آب مرغ و دارچین
شوید	گرم و خشک	آبلیمو، آبغوره، سکنجبین

لبنیات

لبنیات	مزاج	انواع مصلحات
پنیر تازه	سرد و مرطوب	مغز گردو، آویشن، عسل، نعناع خشک، سبزی های معطر، زیتون
پنیر کهنه	گرم و خشک	مغزگردو، آویشن، عسل، نعناع، خشک، سبزی های معطر
دوغ و ماست	سردو مرطوب	زنیان، نعناع، آویشن، سیر، کاکوتی، زیتون، سیاه دانه، پونه
سرشیر	سرد و مرطوب	عسل
قره قورت	سرد وخشک	انواع فلفل، زیره، سیاه دانه
کره	گرم و مرطوب	عسل، انواع مربا
کشک	سرد و خشک	سیر، نعناع خشک، پونه ی کوهی
خامه ی پاستوریزه	سرد و مرطوب	عسل
خامه ی محلی	گرم و خشک	عسل
روغن حیوانی	گرم و مرطوب	عسل، سرکه و آبلیمو

آجیل ها

آجیل	مزاج	انواع مصلحات
پسته	گرم وخشک	زرد الو، انار ترش، سرکه، سکنجنبین، آلو
تخم خربزه	گرم و مرطوب	بنفشه، عسل
تخم کدو	سرد ومرطوب	عسل
شاه دانه	گرم و خشک	کتیرا، زرشک
کنجد	گرم و مرطوب	عسل
گردو	گرم وخشک	انار ترش، سکنجبین، ترشی های طبیعی
بادام درختی شیرین	گرم و خشک	عسل، رب ترش
بادام درختی تلخ	گرم و خشک	عسل، بادام شیرین
بادام زمینی	گرم و مرطوب	عسل
بادام هندی	گرم وخشک	عسل، رب ترش
تخم آفتابگردان	معتدل تا کمی سرد و خشک	آب انار، آبغوره، سرکه
فندق	گرم وخشک	آب عسل، شربت به، سکنجبین

روغن های گیاهی

روغن	مزاج	انواع مصلحات
روغن بادام شیرین	معتدل	مصطکی
روغن بادام تلخ	گرم و خشک	شکر، نبات، بادام شیرین
روغن کنجد	گرم و مرطوب	عسل
روغن زیتون	گرم و مرطوب	مغز گردو، مغز بادام، سرکه، عسل

چای های گیاهی و خواص آنها

چای	مزاج	خواص آنها
چای گل گاوزبان و سنبل الطیب	طبیعت گرم و خشک	آرام بخش اعصاب، خواب آور، ضد سردردهای عصبی، دردهای کلیوی، ضد سودا و صفرا
چای بادرنجبویه و زیرفون	طبیعت خیلی گرم	افزایش دهنده ی فشار خون، تقویت کننده ی قلب و اعصاب، خون ساز، تقویت کننده ی سلول های مغزی، آرام بخش، ضد صدای وزوز گوش، خواب آور، ضد بیماری های کلیه، ضد بوی بد دهان
چاب بابونه	طبیعت معتدل	آرام بخش اعصاب، معده، روده و تقویت آنها، ضد تب، ضد انگل، ضد یبوست، تقویت کننده ی اعصاب و مغز، اشتها آور، ضد بلغم و صفرا، شستشو دهنده ی بسیار قوی کلیه ها
چای دارچین	طبیعت گرم و خشک	محرک اعصاب، شستشو دهنده ی کلیه، تقویت رشد قد، دفع رطوبت اخلاط بلغمی، شادی آور، تقویت کننده ی نیروی جنسی، درمان پا دردهای رطوبتی، اشتهاآور، ضد دلهره، ضد بوی بد دهان، تقویت کننده ی کبد و معده
چای زنجبیل	طبیعت گرم وخشک	افزایش دهنده ی فشار خون، ضد ضعف اعصاب، تقویت کننده ی حافظه، ضد رطوبت مزاج، ضد بلغم، خون ساز، ضد درد مفاصل، تقویت کننده ی معده و روده، افزایش نیروی جنسی، ضد درد.
چای آویشن	طبیعت معتدل	افزایش دهنده ی فشار خون، تقویت اعصاب، ضد نفخ، شستشو دهنده ی کلیه، ضد صفرا، ضد دلهره واضطراب، تقویت بدن، ضد بیماری های تنفسی (آسم، زکام، سرفه)، مقوی معده، ضد دردهای رماتیسمی واستخوانی و کمر، ضد سنگ کیسه ی صفرا.
چای اکلیل کوهی	طبیعت گرم	مقوی اعصاب، شستشو دهنده ی کلیه، ضد صفرا، ضد اضطراب، تقویت کننده ی بدن، ضد بیماری های تنفسی (زکام، آسم، سیاه سرفه) تقویت کننده ی معده، ضد درد رماتیسمی، استخوانی و کمر، ضد سنگ کیسه ی صفرا.
چای گزنه	طبیعت گرم وخشک	ضد قند، ضد غلظت خون، ضد چربی، ضد صفرا و سنگ کیسه ی صفرا، ضد سرطان، ضد امراض کلیه، شستشو دهنده ی کلیه، ضد خونریزی، افزایش دهنده ی شیر مادر، رفع خستگی، ضد ریزش مو.
چای اُسطوخودوس	طبیعت گرم و خشک	آرام بخش اعصاب، تقویت کننده ی سلول های مغز، ضد میگرن، ضد زکام، آسم و برونشیت، موثر در درمان رماتیسم، شستشو دهنده ی کلیه و ضد اگزما.
چای نعناع	طبیعت گرم و معتدل	ضد اسهال و استفراغ، ضد نفخ معده، تقویت کننده ی معده، خوشبو کننده ی دهان، رفع ناراحتی های کیسه ی صفرا، رفع ناراحتی های ریوی، تنگی نفس، آسم و سیاه سرفه.
چای فلوس	طبیعت معتدل	پایین آورنده ی فشار خون، مؤثر در درمان برفک دهان، ضد یبوست های شدید، ضد صفرا، ضد ورم معده و روده
چای زیره ی سیاه	طبیعت بسیار گرم	بالا برنده ی فشارخون، سوزاندن چربی اضافه، تصفیه کننده ی خون، تقویت کننده ی قلب و عروق، شستشو دهنده ی کلیه ، ضد چاقی، کم کننده ی اشتها، ضد یرقان، افزایش دهنده ی شیر مادر، ضد نفخ معده، مقوی معده، رفع ناراحتی های روده.
چای بهار نارنج	طبیعت گرم	آرام بخش، تقویت کننده ی قلب و اعصاب، شادی آور، ضد سردردهای عصبی، اشتها آور.
چای کوهی	طبیعت گرم	ضد حساسیّت، تقویت کننده ی اعصاب، آرام بخش، ضد اگزما.

طبع مواد غذایی

یکی از مهمترین مسائل روزمره ی زندگی انسان، استفاده از انواع غذاها برای رفع گرسنگی، پیشگیری از بیماری ها و ادامه زندگی است که باید به شیوه ی متعادل و مناسب تهیه شود. مثلاً بادمجان سرخ شده با روغن، به تنهایی خلط سودا را در بدن افزایش می دهد و در نتیجه ی زیاد شدن این خلط در بدن موجب بیماری های پوستی و ناراحتی های اعصاب و روان می شود. همچنین استفاده از کشک به تنهایی موجب بی خوابی در بعضی از افراد می شود؛ بنابراین با مخلوط کردن این دو به صورت کشک و بادمجان می توانیم غذایی با مزاج معتدل تهیه کنیم که سالم و مناسب طبع مان باشد و ایجاد ناراحتی نکند.

چگونه مزاج غذاها را تشخیص دهیم؟

اگر مزاج بیشتر مواد تشکیل دهنده ی غذا گرمی بخش بود، مزاج غذا را گرم می نامیم و اگر مزاج بیشتر مواد تشکیل دهنده ی آن سرد بود، مزاج غذا را سرد می نامیم. مثلاً برای پخت فسنجان از گردو، نمک و رب استفاده می کنیم. چون بیشترین مواد آن گردو است و گردو مزاجی گرم دارد، نمک نیز میزان گرمی آن را بیشتر می کند. از طرفی اگر ادویه که طبعی گرم دارد به آن اضافه کنیم مزاج فسنجان گرم تر می شود ولی رب انار یا گوجه فرنگی که طبع سردی دارند تأثیری در سرد نمودن مزاج فسنجان ندارند، چون بیشتر مواد استفاده شده در فسنجان گرم هستند امّا برای تهیه ی بورانی اسفناج، از ماست و اسفناج استفاده می کنیم که هر دو طبع سرد دارند (هر چقدر ماست ترش تر باشد سردتر است و هر چقدر پرچرب تر باشد سردی کمتری دارد) بنابراین چون بورانی بیشتر با مواد سرد تهیه می شود؛ یک غذای سرد است.
مزاج برخی از غذاها همراه با مصلح آنها

غذا	مزاج	انواع مصلحات
آبگوشت	گرم	دنبه، سرکه، پیاز، ترشی جات
آش جو	سرد و مرطوب	زیره، آبغوره
ارده	گرم وخشک	سرکه، عسل
سمنو	گرم وخشک	سکنجبین، کاسنی
شیره انگور	گرم و مرطوب	تخم ریحان
شیره ی خرما	گرم وخشک	سرکه، بادام درختی، سکنجبین، ترشی های طبیعی
روغن حیوانی	گرم و مرطوب	عسل، سرکه، آبلیمو، ترشی جات
عدسی	سرد و خشک	گلپر، روغن کنجد تازه، زعفران
زرشک پلو	سرد و مرطوب	عسل، فلفل سیاه، زنجبیل، خرما
باقلا پلو	سرد ومرطوب	عسل، سیاه دانه، زنجبیل، آویشن، کنجد، خرما
پاچه	گرم و مرطوب	مرزه، گلپر، دارچین، زنجبیل
کباب	گرم و خشک	سماق، فلفل، گشنیز، سکنجبین
عسل	گرم و خشک	آب انار ترش، آب لیمو، آب بالنگ، سرکه، گشنیز
حلیم	سرد	دارچین

   

چگونه غذایی با مزاج معتدل تهیه کنیم؟

اگر ما مزاج مواد غذایی را بدانیم، می توانیم غذاهایی با مزاج معتدل تهیه کنیم. مثلاً وقتی که می خواهیم سوپ تهیه کنیم، اگر از جو که دارای مزاج سرد است استفاه می کنیم، می توانیم با اضافه کردن گندم که مزاج گرم دارد، طبع این غذا را معتدل کنیم یا این که به جای استفاده از روغن نباتی در این غذا، از روغن حیوانی یا روغن زیتون که دارای طبع گرم است استفاده کنیم تا غذایی با طبع معتدل تهیه نماییم.
سبزی هایی که برای سوپ استفاده می کنیم نیز می توانند مزاج آن را متعادل کنند؛ برای نمونه سبزی های تند و تلخ مانند نعناع، پونه، مرزه، جعفری، پیاز قرمز و تره سبزی های گرم هستند که می توان در تهیه ی غذاهایی که دارای مزاج سرد هستند برای متعادل نمودن آنها استفاده نمود. ادویه جاتی مثل فلفل سیاه، زردچوبه، زیره، نمک، دارچین نیز دارای طبع گرم هستند و شما می توانید با استفاده از این ادویه های گرم، غذایتان را خوشمزه تر نموده و از سردی غذا کم کرده و به این ترتیب غذایی با مزاج معتدل تهیه نمایید. خوراکی های معتدل، خوراکی هایی هستند که مقدار گرمی آن ها به حدی نیست که موجب افزایش صفرا شود؛ یا میزان سردی آن ها به حدی نیست که موجب افزایش بلغم شود و برای همه ی انواع مزاج ها مناسب می باشند.

خوراکی های مفید و مضر برای انواع مزاج ها

هر فردی باید خوراکی های متناسب با مزاج خودش میل کند. برای مثال افراد صفراوی مزاج، باید خوراکی های مرطوب و خنک و افراد سودایی مزاج، خوراکی های گرم و مرطوب میل کنند؛ در این قسمت به خوراکی های مفید و مضر برای انواع مزاج ها اشاره می کنیم.

خوراکی های مفید برای افراد دموی مزاج

نوشیدن روزی شش لیوان آب خنک نیم ساعت قبل و دو ساعت و نیم بعد از غذا، زرشک، کاهو، خیار، انار ترش، سبزیجات، سوپ جو، لیمو ترش تازه، خوردن سالاد قبل از غذا، روغن زیتون، حبوبات و غلات جوانه زده، عسل به مقدار کم، شاه توت، کدو خورشتی، نعناع، شاهی، پیازچه، انگور، انبه، خرما، موز، سیب، گلابی، زیتون، آب زرشک و خوردن غذاهای سبک مانند سبزیجات بخار پز برای افراد دموی مزاج مفید هستند.

خوراکی های مضر برای افراد دموی مزاج

خوردن غذاهای چرب و سرخ شده، شیرینی جات، ادویه جات تند، غذاهای شور، مصرف گوشت زیاد، کره و خامه، نخود، کنجد، سیاه دانه، غذاهای نشاسته ای، نان، آب یخ، دوغ، نوشابه، تخم مرغ، نوشیدن مایعات همراه با غذا یا بلافاصله بعد از غذا، توت خشک، کشمش، سس، رب، ترشی جات، سرکه، سیر، چای، قهوه، نسکافه، ماست، بادمجان و غذاهای ساندویچی.

خوراکی های مفید برای افراد صفراوی مزاج

انواع مرکبات(پرتقال، لیمو شیرین، نارنگی و...)، انار، شاه توت، خیار، سیب، گلابی، آلبالو، گیلاس، آلو، گوجه سبز، زرشک، هندوانه، گرمک، کدو خورشتی، هویج، روغن زیتون، سوپ جو، سبزیجات مانند اسفناج و گشنیز، لیموترش تازه، انبه، به، نارگیل، زیتون، شاه دانه، شنبلیله، فندوق، پسته، جو، نخود، لپه، گوشت گنجشک، خاکشیر، اسفرزه، تخم ریحان، تخم مَرو، بارهنگ، ترشی جات طبیعی، مغز فلوس، ترنجبین، عسل به مقدار کم و همراه با لیموترش تازه، انگور، کاهو، تخم خیار، تخم کدو خام، تخم هندوانه، گوشت شتر، مرغابی، پیاز، کرفس، ترب، پونه، مرزه، کنگر، نعناع، شوید، شنبلیله، ریحان، روغن گردو، روغن تخم کتان، روغن شاه دانه، روغن مرزنجوش، روغن سوسن، پیاز، زعفران، زیره، زنیان، سیاه دانه، سیب زمینی بخار پز، دارچین، قارچ، بامیه، برگه ی هلو، برگه ی زردآلو، مغز بادام خام تازه، برنج سفید با روغن زیتون، کدو حلوایی، نخود فرنگی، عدس، ماش و لیموعمانی برای افراد صفراوی مزاج بسیار مفید است.

خوراکی های مضر برای افراد صفراوی مزاج

چای، قهوه، نسکافه، لبنیات، تخم مرغ، غذاهای فریز شده و سرخ شده، سس و رب، غذاهای چرب، ماکارونی، آش رشته، سیر، خوراکی های گرم، نوشابه، ادویه جات تند، آب یخ، نوشیدن مایعات همراه با غذا یا بلافاصله بعد از آن، شیرینی جات قنادی و منصوعی، آجیل شور، گوشت قرمز، موز، غذاهای ساندویچی، خربزه و طالبی.

خوراکی های مفید برای افراد بلغمی مزاج

گوشت شتر، گوسفند، کبوتر، سار، گنجشک، بوقلمون کباب شده، هل، دارچین، زنجبیل، زعفران، جوز هندی، انواع فلفل، دانه ی خردل، سیر و موسیر، ریشه ی چغندر، شلغم، هویج، کلم قمری، ترب سیاه و سفید، انواع کلم، کرفس، نعناع، ریحان، جعفری، مرزه، ترخون، تره و شوید، نخود، گندم، لوبیا چیتی، لپه، زیره ی سیاه، زیره ی سبز، تخم ریحان، قدومه ی شیرازی، خاکشیر، بارهنگ، بادام، گردو، فندوق، پسته، کنجد، ارده، عسل و شیره ی خرما.

خوراکی های مضر برای افراد بلغمی مزاج

خوردن مواد لبنی مانند شیر، ماست، دوغ، کره، پنیر، سرشیر، خامه و کشک، بدون استفاده از مصلح برای افراد بلغمی مزاج مضر است.
مصرف خوراکی هایی مثل: ترشی جات، کاهو، گشنیز، شاتره، خُرفه، کاسنی، اسفناج، خیار، گوجه فرنگی، گوجه سبز، آلو، توت فرنگی، زرشک، هندوانه، کدو، ترشک، زالزالک، لیموترش، گریپ فروت، جو، لوبیا سفید، لوبیا چشم بلبلی، عدس، ماش، اسفرزه، تخم خیار، تخم کدو، بذر کتان، شیر گاو (هر قدر شیر پر چرب تر باشد گرم تر است)، پنیر تازه، گوشت ماهی، گوشت اردک، غاز، گوشت و تخم مرغ ماشینی، گوشت و تخم پرندگان آبی، سرکه، انواع شور، برنج سفید، عدس، سیب زمینی، آب یخ، انواع نوشابه های گازدار، سوپ جو، آش جو، نارنگی، کیوی، گرمک، خیار پوست کنده، قارچ، ماش، جو، سس، رب گوجه فرنگی، کدوخورشتی، آش رشته، ماکارونی، پفک، شکلات، آدامس، بیسکویت، چیپس و... بدون استفاده از مصلح آن ها برای افراد بلغمی مضر می باشد.

خوراکی های مفید برای افراد سوداوی مزاج

توت سفید، کشمش، انجیر، خرما، هل، دارچین، زنجبیل، زعفران، گوشت شتر، گوشت کبوتر، گوشت گنجشک و سار، زیره، گل گاوزبان و استفاده از ملین ها مثل قدومه ی شیرازی و... .

خوراکی های مضر برای افراد سوداوی مزاج

گشنیز، کلم، تره، باقلا، عدس، تمشک، غوره ی خشک، خرمالوی کال، پوست هندوانه، هندوانه ی کال، گوشت گاو گوساله ی قرمز شده، گوشت ماهی سرخ شده، غذای مانده، گوشت قورمه، گوشت نیم پز و فریز شده، سوسیس، کالباس، انواع کنسرو، بادمجان، آش دوغ، آش سماق، ماست ترش، کشک، کاسنی، ترشک، انار ترش، زیتون، سماق، عدس، شاه دانه، جوی سیاه، چای، نسکافه، قهوه، قره قورت، رب انار، رب گوجه فرنگی، نوشابه های گازدار، آب جو، سرکه، آبغوره، روغن بنفشه، روغن بید، روغن نیلوفر، ماهی دودی، ماهی شور، خیار شور، نمک زیاد، پنیر شور، گوشت حیوانات پیر، همچنین پنیر، چای شیرین، شیرینی جات، تخم مرغ، ترشی جات، سرکه و... .

خوراکی های معتدل

خوراکی های معتدل، خوراکی هایی هستند که مقدار گرمی آن ها به حدی نیست که موجب افزایش صفرا شود؛ یا میزان سردی آن ها به حدی نیست که موجب افزایش بلغم شود و برای همه ی انواع مزاج ها مناسب می باشند.
نمونه ای از خوراکی های معتدل عبارتند از: روغن حیوانی، روغن زیتون، روغن کنجد، کره ی حیوانی، روغن هسته ی انگور، خرما، کشمش، بادام شیرین، روغن بنفشه، شفتالو، زردآلوی شیرین، کاسنی، خرفه، بید، توت، نان سبوس دار(سنگک و نان جو)، عسل و نبات به جای شکر، سبزی، سیر، پیاز خام، زیتون، کرفس، آب گوشت، خاکشیر، خوردن شیر سرد یا آلوی خیس کرده قبل از خواب، سماق همراه تمام غذاها، نان همراه با پنیر و گردو، انار یا رب انار همراه غذا، عناب، آب زرشک روزی یک تا دو لیوان، کاهو، سکنجبین، شیره ی انگور، سیاه دانه، سرکه، آبلیمو و یا آبغوره همراه غذا، لبنیات محلی تازه، گل بنفشه و پودر سنجد.

خوراکی های ناسازگار با یکدیگر

ماست و ترب، انار و حلیم، ماست و ترشی، ماست و ماهی، سرکه و حلیم، خربزه و عسل، خربزه و مویز، کله پاچه و انگور، خربزه و انبه، خربزه و انگور، پنیر و بادام، ماهی تازه و شیر، خوردن غذاهایی که دارای طبیعت سرد هستند با یکدیگر، خوردن غذاهایی که دارای طبیعت گرم هستند با یکدیگر، خوردن سرکه بعد از برنج، نوشیدن آب بعد از خوردن غذاهای ترش، خوردن ترشی بعد از شیرینی، خوردن خربزه و هندوانه بعد از خوردن آبگوشت و... .

تغذیه با توجه به طبع در دوران پیری

در دوران پیری به علت سردی طبع، امکان بروز یبوست، ضعف قوای جسمانی و سیستم ایمنی بدن، افزایش خلط بلغم و سودا، سنگ کلیه و مثانه، آسم و ناتوانی در اندام ها وجود دارد که برای کاهش این مشکلات روغن مالی بدن با روغن های گرم مثل روغن بادام یا کنجد، بسیار مفید است. همچنین افراد پیر باید از خوردن خوراکی های بلغم زا و سودازا مثل بادمجان سرخ کرده، هندوانه، خیار، جگر سفید، ماهی ساردین و قهوه بدون استفاده از مصلح آنها خودداری کنند.
خوردن میوه هایی مثل انجیر و آلو در فصل تابستان و انجیر خشک پخته شده در آب و شیره برای افراد پیر در فصل زمستان مفید است.

ورزش مناسب هر مزاج

هر فرد بسته به نوع مزاج و محیط جغرافیایی که در آن زندگی می کند، توانایی های خاصی در انجام یک رشته ی ورزشی دارد.
افراد سوداوی یا صفراوی مزاج برای رشته هایی مثل دو، ژیمناستیک، بسکتبال، ایروبیک، ووشو، تکواندو و در مجموع ورزش های سرعتی مناسب می باشند.
افراد دموی برای ورزش هایی مانند وزنه برداری، جودو، کُشتی و ورزش های سنگین مناسب می باشند.
افراد بلغمی مزاج بیشتر می توانند به ورزش های آبی مانند شنا بپردازند. این افراد استثنائاً اگر تمرینات و تغذیه ی درستی داشته باشند می توانند در بعضی ورزش های قدرتی مانند وزنه برداری و کُشتی نیز فعالیت کنند.
منبع مقاله :
حبیب الهی، احمد، حبیب الهی، مسعود؛(1392)، آشنایی با انواع طبع و مزاج به انضمام تغذیه گروه های خونی، قم: نشر ابتکار دانش، چاپ اول